صورت توقیع شریف
بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله رب العالمین و العاقبة للمتقین و الجنة للموحدین و النار للملحدین و لاعدوان الا علی الظالمین و لا اله الا الله احسن الخالقین و الصلوة علی خیر خلقه محمد صلی الله علیه و آله و عترته الطاهرین اما بعد اوصیک یا شیخی و معتمدی و فقیهی اباالحسن علی بن الحسین القمی وفقک الله لمرضاته و جعل من صلبک اولاد صالحین برحمة بتقوی الله و اقام الصلوة و ایتاء الزکوة فانه لا تقبل الصلوة من مانعی الزکوة و اوصیک بمغفرة الذنب و کظم الغیظ و صلة الرحم و مواساة الاخوان و السعی فی حوائجهم فی العسر و السیر و الحلم عند الجهل و التفقه فی الدین و التثبت فی الامور و التعاهد للقرآن و حسن الخلق و الامر بالمعروف و النهی عن المنکر قال الله تعالی لا خیر فی کثیر من نجویهم الا من امر بصدقة او معروف او اصلاح بین الناس و اجتناب الفواحش کلها و علیک بصلوة اللیل فان النبی صلی الله علیه و آله اوصی علیاً علیه السلام فقال یا علی علیک بصلوة اللیل ثلات مرات و من استخف بصلوة اللیل فلیس منا فاعمل بوصیتی و امر شیعتی حتی یعلموا علیه و علیک بالصبر و انتظار الفرج فان النبی صلی الله علیه و آله قال افضل اعمال امتی انتظار الفرج لاتزال امتی و لایزال شیعتنا فی حزن حتی یظهر ولدی الذی یبشره النبی صلی الله علیه و آله انه یملاء الارض عدلا و قسطاً کما ملئت ظلما و جوراً فاصبر یا شیخی و امر جمیع شیعتی بالصبر فان الارض لله یورثها من یشاء من عباده و العاقبة للمتقین و السلام علیک و علی جمیع شیعتنا و رحمة الله و برکاته و حسبنا الله و نعم الوکیل نعم المولی و نعم النصیرا**التمنة المنتهی، ص 399، همان مدرک، 318. ***
1
حضرت امام حسن عسگری علیه السلام در این توقیع شریف بعد از حمد و ثناء خداوند و صلوة و سلام بر عترت طاهرین چند چیزی را به علی بن الحسین ( صدوق اول) وصیت و سفارش می کند:
1. اوصیک یا شیخی و معتمدی و فقیهی ابا الحسن علی بن الحسین القمی وفقک الله لمرضاته و جعل من صلبک اولاد صالحین برحمة بتقوی الله
یعنی وصیت می کنم تو را ای شیخ من ای معتمد من ای فقیه من ابا الحسن علی بن حسین قمی و خداوند ترا توفیق بدهد و موفق فرماید تو را به رضایت خودش و از صلب تو اولاد صالح مرحمت کند با رحمت خود به تقوی و پرهیزکاری خداوند
معلوم می شود که با آن الفاظ که حضرت امام حسن عسگری علیه السلام خطاب می کند به علی بن الحسین ابن بابویه رحمة الله عظمت و جلال و عزت و شرافت آن عالم بزرگوار، چقدر و چه اندازه بود و دعا می کند حضرت بآن و دعا اولاد نموده. و این شیخ بزرگوار وقتی، کاغذ نوشت برای شیخ ابوالقاسم حسین ابن روح فرستاد که به خدمت امام علیه السلام برساند و در آن نامه خواهش اولاد کرده بود و در جواب نامه او آمد (قد دعونا الله لک بذلک و سترزق ولدین ذکرین خیرین) ما خواندیم خدا را بجهت اولاد برای او زود باشد که دو پسر خیر و نیکو تو را روزی شود پس حق تعالی محمد و حسین را به او عطا فرموده و ابو جعفر محمد همانست که تعبیر می شود از او به رئیس المحدثین و صدوق مطلق. دیده نشد در قمین مثل او در حفظ و کثرت علم و قریب سیصد کتاب تصنیف فرموده و گاهگاهی فخریه می کرد و می فرمود: (ولدت بدعوة صاحب الامر علیه السلام) من با دعای حضرت ولیعصر عجل الله تعالی به دنیا آمده ام.
2. وصایای حضرت امام حسن عسگری به ابن بابویه رحمة الله علیه
اولش وصیت به تقوی الله و پرهیزکاری در دعای زیارت جامعه کبیره هست زائر عرض می کند (و وصیتکم التقوی) اشاره بر اینکه سفارش و توصیه شما ائمه هدی علیهم السلام به تقوی و پرهیزکاری است از جهت اینکه دانسته شود تقوی چیست و عمل به آن چیست
اشاره به بعضی از سخنان علی علیه السلام در نهج البلاغه می شود در قسمتی از خطبه 113: اوصیکم عباد الله بتقوی الله التی هی الزاد و بها المعاد زاد مبلع و معاد منحج دعا الیه اتسمع داع و وعاها خیر واع فاسمع داعیها و فاز واعیها
می فرماید بندگان خدا شما را سفارش می کنم بتقوی و پرهیزکاری و ترس از خدا که آن تقوی توشه راه آخرت است و توشه ای که صاحب آن را به منزل مقصود می رساند و پناهی است که می رهاند و بمراد فائز می گرداند ای بندگان خدا همانا به تقوی و پرهیزکاری
خدا منع کرده است اولیاء و دوستان خود را از حرام ها و لازم ساخته دل های ایشان را بر ترس به خدا تا بیدار گردانیده شب های ایشان را در نماز و تشنه ساخته گرمای روزهای ایشان را در روزه. **خطبه 113، نهج البلاغه فیض. ***
در جای دیگری می فرماید: اعلموا عباد الله ان التقوی دار حصن عزیز و القجور دار حصن ذلیل لا یمنع اهله و لا یحرز من لجأ الیه الا بالتقوی تقطع رحمة الحطایا
بدانید ای بندگان خدا که تقوی و پرهیزکاری قلعه محکم و شکست ناپذیر است و اما فجور گناه حصاری است سست و بی دفاع که اهلش را از آفات نجات نمی دهد و کسی که به آن پناهنده شود در امان نیست بدانید انسان تنها به وسیله تقوی و پرهیزکاری از گزند گناه مصون و محفوظ می ماند. **نهج البلاغه فیض، خطبه 156 فیض. ***
در خطبه دیگری تقوی را با گناه و آلودگی مقایسه کرده می فرماید: الا و ان الخطایا یا خیل شمس حمل علیها اهلها و خلعت لجمها فتقحمت بهم فی النار الا و ان التقوی مطایا ذلل حمل علیها اهلها و اعطوا ازمنها فاوردتهم الجنه
بدانید گناهان همچون مرکب های سرکش است که گنهکاران بر آنها سوار می شوند و لجامشان گسیخته می گردد و آنان را در قعر دوزخ سرنگون می سازد اما تقوی و پرهیزکاری مرکبی است راهوار و آرام که صاحبانش بر آن سوار می شوند زمام آنها را بدست می گیرند و تا قلب بهشت می تازند. **نهج البلاغه فیض، خطبه 16. ***
تقوی و پرهیزکاری بزرگترین ارزش انسانی است (ان اکرمکم عند الله اتقیکم) گرامی ترین شما نزد خداوند با تقواترین شما است.
جالب اینکه در شأن نزول های که برای این آیه ذکر شده نکاتی دیده می شود که از عمق این دستور اسلامی حکایت می کند از جمله اینکه بعد از فتح مکه پیغمبر صلی الله علیه و آله دستور داد اذان بگویند. بلال بر پشت بام کعبه رفت و اذان گفت. عتاب بن اسید که از آزاد شدگان بود گفت شکر می کنم خود را که پدرم از دنیا رفت و چنین روزی را ندید و حارث بن هشام نیز گفت آیا رسول الله صلی الله علیه و آله غیر از این کلاغ سیاه کسی را پیدا نکرد که در این هنگام آیه فوق نازل شد و معیار ارزش واقعی را بیان کرد.**تفسیر نمونه، ج 22، ص 199. ***
در حدیثی می خوانیم روزی پیامبر صلی الله علیه و آله در مکه برای مردم خطبه خواند و فرمود: ایها الناس ان الله قد اذهب عنکم عیبة الجاهلیه و تعاظمها بآبائها فالناس رجلان رجل برتقی کریم علی الله و فاجر شقی هین علی الله و الناس بنو آدم و خلق الله آدم من تراب قال الله تعالی یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر و انثی و جعلناکم شعباً و قبائل لتعارفوا ان اکرمکم عندالله اتقاکم ان الله علیم خبیر
ای مردم خداوند از شما ننگ جاهلیت و تفاخر به پدران و نیاکان را زدود مردم دو گروه بیش نیستند نیکوکار و باتقوا و پرهیزکار و ارزشمند نزد خدا و یا بدکار و شقاوتمند و پست در پیشگاه خدا، همه مردم فرزند آدم هستند خداوند آدم از خاک آفریده چنانکه می گوید ای مردم ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را تیره ها و قبیله ها قرار دادیم تا شناخته شوید از همه گرامی تر نزد خداوند کسی است که از همه پرهیزکارتر باشد خداوند دانا و آگاه تر است **تفسیر نمونه، ج 22، ص 200. *** ارزشها راستین در خطبه مزبور فهمیده می شود.
در کتاب آداب النفوس طبری آمده که پیغمبر صلی الله علیه و آله در اثناء ایام تشریق (روزهای 11و12و13 ذی الحجة) است در سرزمین منی در حالی که بر استری سوار بود رو بسوی مردم کرد و فرمود: یا ایهاالناس الا ربکم واحد و ان اباکم واحد الا لا فضل لعربی علی عجمی و لا لعجمی علی عربی و لا لاسود علی احمر و لا لاحمر علی اسود الا بالتقوی الاهل بلعت قالوا نعم قالیبلغ الشاهد الغائب
ای مردم بدانید خدای شماها یکی است و پدرتان یکی نه عرب بر عجم برتری دارد و نه عجم بر عرب؛ نه سیاه پوست بر گندمگون و نه گندمگون بر سیاه پوست مگر به تقوا و پرهیزکاری. آیا من دستور الهی را ابلاغ کردم همه گفتند آری. فرمود: این سخن را به غائبان برسانند **تفسیر نمونه، ج 22، ص 201. ***
یعنی هر کس تقوا و پرهیزکاری بیشتر است آن ارزش دارد.
و نیز در حدیث دیگری در جمله های کوتاه و پر معنی از آن حضرت آمده است:
ان الله لا ینظر الی احسابکم و لا الی انسابکم و لا الی اجسامکم و لا الی اموالکم و لکن بنظر الی قلوبکم فمن کان له قلب صالح تحنن الله علیه و انما انتم بنو آدم و احبکم الیه اتقاکم
خداوند به وضع خانوادگی و نسب شما نگاه نمی کند و نه به اجسام شما و نه به اموالتان ولی نگاه می کند به دلهای شما، کسی که قلب صالحی دارد خدا به او لطف و محبت می کند شما همگی فرزندان آدم هستید و محبوبترین شما نزد خدا با تقواترین و پرهیزکارترین شما است. **تفسیر نمونه، ج 22، ص 201. ***
در حدیثی از امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه 32 در سوره نجم:
فلا تزکوا انفسکم آمده است لا یفتخر احدکم بکثرة صلاته و صیامه و زکاته و نسکه لان الله عزوجل اعلم بمن اتقی
هیچ کس از شما نباید به فزونی و زیادی نماز و روزه و زکات و مناسک حج و عمره افتخار کند زیرا خداوند پرهیزکاران شما را از همه بهتر می شناسد.**مدرک سابق. ***
حقیقت تقوی و پرهیزکاری
قرآن مجید بزرگترین امتیاز را برای تقوی قرار داده و آن را تنها معیار سنجش ارزش انسانها می شمرد در سوره بقره آیه 197: و تزود و افان خیر الزاد التقوی و اتقون یا اولی الالباب
زاد و توشه تهیه کنید و بهترین زاد و توشه تقوا و پرهیزکاری است، از من بترسید ای خردمندان و پرهیزکار باشید.
در جای دیگر تقوی و پرهیزکار را بهترین لباس برای انسان می شمرد لباس التقوی ذلک خیر اما لباس پرهیزکاری بهتر است سوره اعراف، آیه 26.
از حضرت صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: زین اللباس للمؤمن لباس الخوف و التقوی انعمه نعمة الایمان زینت دهنده ترین لباس برای مؤمن لباس خوف و ترس از خدا و تقوی و پرهیزکاری است و بهترین نعمت برای او نعمت ایمان است.
در حدیثی از پیامبر صلی الله علیه و آله می خوانیم که در تفسیر لا اله الا الله فرمود یعنی بوحدانیته لا یقبل الله الاعمال **تفسیر اطیب البیان، ج 1، ص 163. *** الاعمال الا بها و هی کلمة التقوی یثقل الله بها یوم القیامة (لااله الا الله اشاره به وحدانیت خداوند است و هیچ عملی بدون آن پذیرفته نمی شود و این کلمه تقوی است که ترازوی سنجش اعمال را در قیامت سنگین می کند.**تفسیر نمونه، ج 27، ص 267. ***
تقوی در طلب روزی
رسول خدا صلی الله علیه و آله در خطبه حجة الوداع فرمود: الا ان روح الامین نعث فی روعی اله لا یموت نفس حتی تستکمل رزقها فاتقواالله واجملو فی الطلب و لا یحلنکم استبطاء شی من الرزق ان تطلبوه بشی من معصیة الله فان الله تعالی قسیم الرزق بین خلقه حلالاً و لم یقسمها جراً و من اتقی الله و صبرتی رزقه من حله و من هتک حجاب الله عزوجل و اخذ من غیر حله قص به من رزقه الحلال و حو سب علیه
آگاه باشید که روح الامین در قلب من الهام نمود که صاحب روحی نمیرد جزء اینکه روزیش کاملاً باو برسد پس پرهیزکار و تقوی داشته باشید و در طلب روزی اجمال کنید از راه صحیح و نیکو تحصیل روزی نمائید و واندارد شما را دیر رسیدن چیزی از روزی باینکه از راه معصیت خدا طلب روزی نمائید زیرا که خدای متعال روزی را به طور حلال بین بندگانش قسمت فرموده و روزی حرام بآنها قسمت نفرموده پس کسی که (احترام) خدا را نگاه دارد و تقوی و پرهیزکاری پیشه کند و صبر نماید روزی او از طریق حلال می رسد و کسی که پرده دری کند و از غیر حلال روزی اخذ نماید قسمت حلال او چیده و بریده شود و مورد محاسبه و بازپرسی قرار گیرد. **تفسیر اطیب البیان، ج 1، ص 211. ***